Rodzina zalążkiem jedności

Tak jak monoteizm stanowi podstawę doktryny Islamu, tak też jedność jest podstawą islamskiego społeczeństwa. Można powiedzieć, że monoteizm jest doktrynalną jednością, a jedność jest społecznym monoteizmem. W relacjach człowieka z jego Panem, jedność to monoteizm, z kolei w stosunkach międzyludzkich, monoteizm to nic innego jak jedność, braterstwo. Dla wierzących idea jedności jest manifestacją monoteizmu. Rodzina również jest formą jedności, ponieważ aby ją założyć potrzeba najpierw połączyć dwie osoby odmiennej płci.

We wszystkich stworzeniach zdolnych do prokreacji występują osobniki żeńskie i męskie. Jest to wpisane w prawo bipolarności, która dotyczy wszelkich istot żywych. Stwórca jest jeden, stworzenia natomiast występują w parach. Mając na uwadze to prawo, zakładanie rodziny równa się z akceptacją faktu, że wszechświat został stworzony oraz z poddaniem się celowi stworzenia. Jest to naturalnym wynikiem poszanowania stworzenia i Fitry (Fitra – pierwotna natura ludzka - przypis tłum.). Prorok Muhammad (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) wyraził to jasno następującymi słowami: „Małżeństwo jest moją Sunną. Kto się go wystrzega, nie jest moim uczniem.” Należy pamiętać, że ludźmi najbardziej szanującymi stworzenie i Fitrę Allaha byli właśnie prorocy.

Nie potrafimy wyobrazić sobie życia społeczeństwa, ani przetrwania ludzkości bez instytucji rodziny. Nie można również zminimalizować przetrwania ludzkości do samej seksualnej reprodukcji, bowiem człowiek nie jest człowiekiem jeśli nie stworzy ludzkich relacji z innymi. By być człowiekiem należy trzymać się z dala od wszelkich wynaturzeń. Ludzie są społecznymi stworzeniami, a ich potrzeba rodzicielskiej opieki i troski jest nieporównywalna z potrzebą innych stworzeń. Dla człowieka opieka i troska rodziców mają wielką wagę i wartość, podczas gdy dla reszty istot są to jedynie konieczności. Bierze się to stąd, że dla ludzi duchowe, umysłowe oraz psychologiczne potrzeby są nie mniej ważne od tych biologicznych. Fakt ten został omówiony w Koranie. Pierwszy werset sury an-Nisa dotyka regulacji dotyczących spraw rodzinnych oraz opisuje biologiczne procesy tworzenia rodziny, których zawiązkiem jest mężczyzna i kobieta:

„O, ludzie!

Bądźcie świadomi swoich obowiązków względem Pana,

który stworzył was z jednej istoty

a z niej stworzył jego małżonkę.

A z nich stworzył wielu mężczyzn i wiele kobiet.

Bądźcie świadomi swoich obowiązków względem Allaha,

poprzez Którego domagacie się swych praw

i nie zrywajcie więzów pokrewieństwa.

Zaprawdę, Allah nieustannie wam się przygląda.”

{Koran, 4:1}

Również w surze al-Hudżurat znajdziemy sporo informacji na temat życia rodzinnego:

„O, ludzie!

Stworzyliśmy was z mężczyzny i kobiety

i uczyniliśmy z was ludy i plemiona

byście się wzajemnie znali.

Zaprawdę, najszlachetniejszy spośród was w oczach Allaha

to ten najbardziej bogobojny spośród was;

Doprawdy, Allah jest Wszechwiedzący,

Świadom wszystkiego.”

{Koran, 49:13}

Werset ten opisuje społeczne etapy formowania się ludów i plemion. Jest to kontynuacja opisu zawartego w pierwszym wersecie sury an-Nisa. Wspólnym mianownikiem obydwu wersetów jest fakt, iż to mężczyzna i kobieta są zalążkiem rodziny oraz cnota, jaką jest bogobojność. Pierwszy element pozwala zachować biologiczną i społeczną ciągłość, z kolei drugi promuje etykę.

Rodzina: jeśli jeden członek upada, drugi go podnosi

Pierwszym pytaniem jakie się nasuwa to: który element zagwarantuje jedność rodziny: mąż czy żona?

Odpowiedzi na to pytanie musimy poszukać w genezie słowa A'ila (ar. rodzina). Słowa tego używa się w znaczeniu: „członkowie rodziny, którymi się ktoś opiekuje.” W wąskim znaczeniu odnosi się ono do związku pomiędzy mężem i żoną, którzy wzajemnie się wspierają. Słowo to obejmuje również dzieci oraz krewnych, którymi winni troszczyć się inni członkowie rodziny. Wyraz A'ila pochodzi od rdzenia A'wala/A'il, co wyraża wsparcie i zależność. Z racji, że jedna szala wagi jest zależna od drugiej, szala, która jest wyżej nazywana jest A'wala. Również o schronie, czy osłonie budowanej w celu ochrony przed deszczem mówi się A'ila, a to dlatego, że ochrania to, co leży pod nią. Osoba, na której można polegać i na której można się opierać nazywa się A'wala. Stosownie do tego najtrafniejszą definicją słowa A'ila”(rodzina) jest: „rodzina składająca się z co najmniej dwóch członków, którzy sobie wzajemnie pomagają i wpierają oraz którzy na sobie polegają. Jeśli jeden z nich upada, drugi go podnosi.”

Nie można myśleć o rodzinie, będącej swoistym „dachem” chroniącym członków znajdujących się pod nim jak o liniach równoległych, bowiem linie te stoją samodzielnie, nie podpierając się o siebie. Samo mieszkanie pod jednym dachem nie oznacza, że będą one potrafiły utrzymać rodzinę w jedności i bezpieczeństwie. Dach ten mogą podtrzymać tylko wysiłki i starania członków rodziny. Stąd też instytucję tę najlepiej można zobrazować jako trójkąt, gdzie jej członkowie stają się prawdziwą, zwartą rodziną poprzez trzymanie się razem. W taki sposób współpracując ze sobą obie linie stanowią wierzchołek trójkąta i żaden z nich nie jest w stanie stać sam, a jeśli jeden z nich przewraca się, drugi również upada. Harmonia rodziny przypomina harmonię obu ramion trójkąta tworzących jego wierzchołek: żaden z nich nie jest w stanie utrzymać się samemu i żaden z nich nie może przypisać sobie całej zasługi. W umyśle, którego pokarmem jest Słowo Boże nie ma miejsca na nonsensowne pytania typu: „Kto ma przewagę: mężczyzna czy kobieta”, a to dlatego, że Koran widzi ich jako „Zawdżan” (ar. para). Słowo „zawdż” (współmałżonek) to kolejne koraniczne pojęcie opisujące koncepcję rodziny zgodnie z definicją objawienia. Słowo to pojawia się we wcześniej przytoczonym wersecie sury an-Nisa. Najpiękniejszą definicją słowa „para” wydaje się być: „dwoje partnerów, którzy się wzajemnie uzupełniają, tak, iż żadne z nich nie dominuje nad drugim.”

Ibn Manzur w swej książce pt. „Lisan Al-Arab” („Język Arabów”) nadmienia idealnie zwrot: „Zawdża Na'el” (para butów), który wtóruje naszemu wyżej zadanemu pytaniu: „która stopa jest lepsza: prawa czy lewa?”, „który but jest lepszy: prawy lub lewy?” To samo tyczy się równości. Jeśli obie stopy są równe, niech więc lewa stopa założy prawy but, a prawa stopa lewy but! Tureckie słowo esz mimo swego podstawowego znaczenia: „małżonek/małżonka”, posiada wiele innych znaczeń jak np.: człowiek równy rangą, odpowiednik, równoważnik. Wszelkie próby ukazania kobiety i mężczyzny równych sobie są błędne, gdyż skutkiem tego oboje oddalą się od siebie i przestaną być dla siebie partnerami. W surze al-Imran czytamy wpierw o mężczyznach i kobietach, którzy czynią dobro, a następnie widzimy taki oto opis obydwu płci: „Wzajemnie się uzupełniacie (…)”{Koran, 3:195}

Werset ten nie sugeruje wyższości jednej płci nad drugą, a raczej odnosi się do przewagi jaką obie płcie mają nad sobą w konkretnych aspektach. Mężczyzna to Al A'il oraz Al-Kawam, czyli ten, który ochrania, utrzymuje i dba o rodzinę (Koran, sura an-Nisa, werset 34). Kobieta z kolei określana jest mianem Al-A'ilia, tj. bezpieczne schronienie, ostoja dla mężczyzny. Jej zadaniem jest sprawowanie opieki nad dziećmi, będącymi owocem małżeństwa z mężczyzną, któremu po ślubie oddała swe dziewictwo.

Dom - szkoła kształtująca charaktery

Jak już powiedziałem, figurą geometryczną najtrafniej obrazującą rodzinę jest trójkąt, gdzie mąż i żona są ramionami tworzącymi wierzchołek, a poziomy bok to dom. Rodzina jest żywą istotą, manifestacją Bożego rozkazu: „Bądź”. Stąd, musi ona żyć w specjalnym miejscu, a zwiemy je domem. Koran określa dom dwoma mianami: Bajt oraz Dar. Bajt to miejsce, w którym się śpi, z kolei dar to pomieszczenie, gdzie ludzie przebywają na co dzień i razem współżyją. Dar jest zazwyczaj otoczony solidną ścianą i czasem używa się go w celach społecznych. Bajt jest namiotem, a dar budynkiem z kamienia. Każdy namiot to bajt, lecz jeśli rozpatrujemy frazę: Bajt-u-Allah (dom Allaha), zauważymy, że nie każdy bajt to namiot. Z biegiem czasu obydwa wyrazy zaczęto używać naprzemiennie. Najprawdopodobniej miejsca takie jak Dar Al-Arqam, Dar Al-Nadwah i Dar Al-Safua otrzymały swe nazwy z racji ich społecznych funkcji.

Studiując wersety 33-34 sury al-Ahzab dochodzimy do wniosku, że Boże objawienie namawia kobiety do powzięcia roli małżonki i właścicielki ich domu (bajt i dar). Koran zachęcając je do pozostania w domu, nie mówi o biernym siedzeniu i nic nierobieniu, lecz kładzie nacisk na to, by dom stał się szkołą, w której naucza się Koranu oraz praktykuje jego mądrości (Koran, sura al-Ahzab, werset 33-34). Taki dom zapewnia kobiecie podwójny hidżab (zasłonę): pierwszy to fizyczna zasłona jaką jest sam budynek, a drugi to styl życia praktykowany w jej domu. Stąd, nakaz zasłaniania się odnosi się bardziej do bycia świadomym jego znaczenia, niżeli do samego sposobu ubierania się. Odzież nie spełni swej funkcji okrycia jeżeli osoba ją nosząca nie będzie czuła się zakryta. Wręcz przeciwnie, taka odzież może być elementem eksponującym to, co winno być osłonięte.

Prorok Muhammad (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) po otrzymaniu pierwszego objawienia nie poszedł od razu głosić je całemu społeczeństwu, lecz udał się prosto do swego domu, ponieważ to właśnie w domu wszystko ma swój początek. I tak oto Prorok rozpoczął swą posłanniczą misję we własnym domu. Na pytanie „co człowiek winien zrobić, gdy Faraon zabija niewinne dzieci?” Koran odpowiada:

„Przygotujcie w mieście dla waszego ludu

z niektórych domów bazy.

Niech wasze domy będą miejscami modlitwy

i odprawiajcie modlitwę

i (o, Mojżeszu) ogłoś wierzącym radosną nowinę.”

{Koran, 10:87}

Dom Dar Al-Arqam w Mekce pełnił tę samą funkcję co domy ludzi Mojżesza. Al-Arqam Ibn Abi-Arqam był jednym z pierwszych muzułmanów, a jego dom słusznie otrzymało miano Dar Al-Islam. Ów bajt, o którym mowa w Koranie jest swojego rodzaju szkołą kształtującą wspaniałe charaktery, gdzie Al-A`ilia (małżonka) jest zarówno nauczycielką jak i uczennicą. Taki dom ma szansę stać się dla jego mieszkańców kawałkiem Raju, z kolei dom, któremu brak tych cech może przypominać prawdziwe piekło.

„O wy, którzy wierzycie!

Strzeżcie się sami i wasze rodziny przed ogniem,

którego opałem są ludzie i kamienie.

Wokół niego są aniołowie - srodzy i surowi.

Oni nie sprzeniewierzają się rozkazom Allaha,

lecz wypełniają to, co jest im nakazane.”

{Koran, 66:6}

Wysłannik Allaha (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) tak oto wyjaśnił powyższy werset Koranu: „Każdy jest odpowiedzialny za swoją rodzinę. Każdy jest jej opiekunem.” (Al Bukhari i Muslim)

Ogień, którego opałem są ludzie i kamienie... Opis ten dotyczy nie tylko domów - budynków, lecz także ich mieszkańców. Ludzkie serce, któremu brak odpowiedzialności z czasem zmienia się w twardy głaz. A skamieniałe serce jest niczym innym jak paliwem piekła. Koran mówiąc, że kamienie będą strawą ognia piekielnego poucza, iż ogień ten nigdy się nie wypala.

„W tym Dniu człowiek ucieknie od swego brata,

swej matki i ojca,

swej żony oraz dzieci.”

{Koran, 80:34-36}

Przytoczony werset wcale nie opowiada o kobiecie uciekającej od męża. Wręcz przeciwnie, to mężczyzna – gospodarz domu ucieknie od swej żony i dzieci, gdyż zaniechał wypełnienia obowiązku, o którym czytamy w Koranie: „Strzeżcie się sami i wasze rodziny przed ogniem, którego opałem są ludzie i kamienie.” Najbliżsi zapytają go wtedy: „dlaczego nie dopełniłeś swoich obowiązków względem nas?”

Niebo leży u stóp matki (nie u stóp kobiety)

Rozpoczynają swe życie jako mężczyzna i kobieta, aby następnie powziąć rolę męża i żony, a w rozkwicie ich związku stają się ojcem i matką. Wraz z pojawieniem się dzieci, rodzina tworzy kolejny trójkąt wewnątrz tego pierwszego trójkąta. Żona zostaje wyniesiona do rangi matki, która wspiera i pomaga swym dzieciom, a te z kolei w późniejszym wieku same są podporą dla rodziców. Czytamy w hadisie: „Niebo leży u stóp matki.” (Al-Nissa`i, Dżihad 6). Te podniosłe słowa skierowane są tylko do matek, a nie kobiet w ogóle.

To dziwne jak macierzyństwo, któremu Koran przypisuje tak wzniosły status, zostało poniżone przez nowoczesną mentalność. Obecnie pies zastąpił dziecko, hotel stał się domem, romans wyparł małżeństwo, a przyjemność dobro. I to nie wszystko, bowiem w dzisiejszym - „nowoczesnym” świecie znajdujemy wiele środków rozbijających istniejące już małżeństwa, a dzieje się to poprzez proklamowanie globalnych wartości i pogoń za przyjemnościami, a także przez promocję perwersyjnych praktyk.

Dla Islamu mężczyzna i kobieta to nie dwa przeciwieństwa, które będąc razem zatracają swą tożsamość, unikatowość. Islam określa ich mianem „zawdżan”, co oznacza, iż oboje się nawzajem uzupełniają i nie mogą być bez swego partnera. Nowoczesna myśl stara się poróżnić obie płcie ukazując je jako dwie przeciwwagi. Tego typu myślenie nieraz niszczy instytucję jaką jest rodzina, popycha kobiety do brania udziału w ruchach feministycznych i jest jednym z powodów, dla których ludzie wchodzą w związki homoseksualne oraz inne odchylenia seksualne.

Wzorce Rodzin w Koranie

Zgodnie z wykładnią Koranu, Al-Umuma czyli macierzyństwo nie ogranicza się tylko do więzów krwi, bowiem słowo Um (matka) obejmuje także relacje religijne. Podobnie Umma (tj. naród) jest konceptem oznaczającym globalną rodzinę Islamu, gdzie idealne społeczeństwo żyje i współgra ze sobą w poczuciu miłosierdzia i współczucia. Te same korzenie ma także słowo Imam, a używa się go w odniesieniu do przywódcy narodu. Słowo to podkreśla moralny status człowieka oparty na miłosierdziu i współczuciu, a nie jego polityczną pozycję, która rodzi się z władzy i autorytetu.

Koran prezentuje ideały i wzorce jednostek oraz rodziny.

„Zaprawdę, Allah wybrał Adama i Noego,

rodzinę Abrahama oraz Imrana ponad ludzi i dżinów.”

{Koran, 3:33}

Pierwszą osobą, o której mowa jest Adam. Allah wybierając go jednocześnie wybrał jego potomków. Adam został wytypowany spośród innych stworzeń, otrzymał intelekt i wolę. Stwórca powierzył mu także Swoją ufność. W tym miejscu warto nadmienić, iż jedną z nagród jaką Adam otrzymał za pokutę było ponowne połączenie się z żoną. Komunikat jest jasny: jeśli potomkowie Adama pragną odzyskać utracony Raj, muszą wpierw stworzyć rodzinę. Drugą postacią, którą Allah wymienia jest Noe – pierwsze ogniwo łańcucha Bożego objawienia.

Następnie wspomniana zostaje rodzina Abrahama (Aal Ibrahim), która składała się z Abrahama, jego żony Sary, syna Ismaila, drugiej żony Abrahama – Hagar, jego kolejnego syna Izaaka oraz bratanka – Lota; pokój Allaha z nimi. Abraham, Hagar i ich syn Ismail tworzyli prawdziwą rodzinę, której historia nie ogranicza się jedynie do konkretnych faktów historycznych, ale która przenika stulecia, by poruszyć serca wszystkich wierzących w akcie pielgrzymki Hadżdż. Bowiem zadaniem pielgrzymów jest wejść w rolę tej szlachetnej rodziny i przeżyć to, czego oni niegdyś doświadczyli. I tak pielgrzymi podczas Hadżdż wcielają się w rolę ojca - Abrahama, matki - Hagar oraz syna – Ismaila. Jest to nagroda dla Abrahama za wiedzenie iście wzorcowego życia.

Kolejną przykładną rodziną jest rodzina Imrana (Aal Imran). Do jej członków należeli: dziad Imran, babka Hanna, córka Maria, wnuk Jezus, ciotka Elżbieta, jej mąż Zachariasz i ich syn Jan. Dzieje Hanny, Marii i Jezusa (pokój i błogosławieństwo Allaha z nimi), którzy są sercem tej rodziny, prezentują koraniczne rozwiązanie problemów dotyczących przywództwa oraz poradnictwa. Jest to historia „uroczystego ślubowania oraz ofiary rozciągającej się na trzy pokolenia”. Na ich przykładzie uczymy się, że Bożą nagrodą za poświecenie siebie dla Allaha jest Jego opatrzność i przewodnictwo. Historia ta zachęca nas do kierowania się tymi cnotami oraz wyciągnięcia z niej własnych wniosków i wdrożenia je w życie naszego społeczeństwa.

Rodzina w Wierze Największą Rodziną

Koran wymaga od wiernych, aby brali przykład z tych modelowych rodzin. Prorok Muhammad (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) – adresat Bożego objawienia, jako pierwszy szedł śladami tych wspaniałych ludzi, by następnie zaprezentować ich jako wzór do naśladowania swym towarzyszom oraz całemu narodowi. Tak naprawdę Koran prezentuje nam Proroka jako przykład, za którym należy iść w każdym aspekcie naszego życia. I to nie tylko za sprawą jego wyjątkowego charakteru, ale także jego idealnej rodziny. Być może jest to jedna z mądrości, dla których Prorok otrzymał objawienie dopiero po tym jak stał się doświadczonym mężem i ojcem. Wysłannik Allaha (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) był nie tylko przykładnym mężem oraz ojcem, lecz również wzorcowym bratankiem, zięciem, teściem, dziadkiem, nie wspominając o innych jego rodzinnych atrybutach. Dokładał on wszelkich starań, by swym życiem manifestować prawdziwą muzułmańską rodzinę.

Prorok Muhammad (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) nie ograniczał znaczenia rodziny jedynie do więzów krwi. Wręcz przeciwnie, uważał on wszystkich wierzących, którzy byli przed nim oraz którzy przyjdą po nim aż do Dnia Sądu Ostatecznego jako jedną wielką rodzinę w wierze, której korzenie sięgają Proroka Abrahama (pokój Allaha z nim). Modląc się, wpierw wspominamy naszego dziadka w wierze, a dopiero później modlimy się za naszych biologicznych dziadków. To samo zrobił Wysłannik Allaha (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) mówiąc do Salmana al-Farisi, z którym nie łączyły go więzy krwi: „Salman jest jednym z nas. Należy do naszej rodziny”. Tym samym Prorok rozszerzył granice rodziny tak, aby obejmowała również więzy wiary. Rzekłszy: „My prorocy nie spisujemy testamentu”, być może sugerował, iż spuścizną po prorokach jest objawienie jakie zostało im zesłane, a dziedzictwo to należy się całemu ich narodowi, który uważają za swoją większą rodzinę. To samo widzimy w nastawieniu Musy Bin Umajra, który spotkawszy swego brata będącego więźniem w bitwie pod Badr rzekł: „Dziś nie jesteś moim bratem (ponieważ walczysz przeciwko Bogu i Jego Wysłannikowi). Moim bratem jest ten, który cie pojął”.

„Wierni są wyłącznie braćmi.” {Koran, 49:10} To Boże prawo obliguje wszystkich wiernych, by traktowali się jak bracia i siostry i zachowywali się względem siebie jak członkowie jednej wielkiej rodziny – rodziny w wierze. W tym miejscu pragnę przywołać hadis, który mówi: „Na Tego, Którego Ręka ma we władaniu moją duszę! Nie wejdziecie do Raju jeśli nie uwierzycie, a nie uwierzycie dopóki dopóty nie będziecie się wzajemnie miłowali...”. Oznacza to, iż jednym z celów, dla którego objawienie zostało zesłane jest zbudowanie największej rodziny na świecie, która skupia się wokół jednej wiary. Możemy przyrównać ten cel do drzewa Tuba, które ma swe korzenie w Niebie, a jego gałęzie są w życiu doczesnym. Nasieniem tego drzewa jest rodzina, jego wróg to separacja, jego niebem jest jedność, a wodą współczucie. Status jedności w islamskim społeczeństwie przypomina status monoteizmu w doktrynie Islamu. Każda rodzina reprezentuje jeden błogosławiony krok, który pochodzi z monoteistycznej świadomości, by budować społeczną jedność.

Oryginał: Mustafa Islamoğlu (2009) Aile: Vahdetin Çekirdeği. Kur’anı Hayat, 6/3-8

Przekład: IslamReligiaPokoju